Historia systemu ochrony patentowej na świecie

Dokonywanie wynalazków towarzyszy ludzkości od najdawniejszych czasów. Badacze doszukują się początków ochrony praw intelektualnych nawet w starożytnej Grecji, podając za przykład istniejące rzekomo w 3000 r. p.n.e. wyłączne prawo do korzystania z przepisu na potrawę przysługujące jego twórcy przez rok. Dobrze udokumentowana historia ochrony praw natury patentowej rozpoczyna się jednak w średniowieczu. Zasady prowadzenia działalności gospodarczej w średniowiecznej Europie opierały się między innymi na nadawaniu przywilejów przyznających danym osobom wyłączność w zakresie produkcji czy handlu danymi towarami.

Nie jest pewne, w którym kraju najwcześniej nadano przywilej o charakterze patentowym – wydaje się, że tego rodzaju ochrona rozwijała się niezależnie w wielu miejscach. Niemniej jednak, najstarszy znany taki przywilej pochodzi z roku 1234, zaś w roku 1315 czeski król przyznał monopol wynalazcy pompy odwadniającej do kopalń. Inny znany przywilej został nadany we Florencjj w roku 1421 Filippowi Brunelleschiemu, który opracował łódź umożliwiającą transport ciężkich bloków kamiennych. Już w XVI wieku toczyły się także procesy o naruszenie praw patentowych – jednym z nich jest proces wszczęty przez jubilera Claudia von Creutza w sprawie prawa dotyczącego polerowania kamieni jubilerskich (naruszyciel został ukarany karą pozbawienia wolności i musiał zapłacić odszkodowanie).

Uregulowania prawne dotyczące ochrony patentowej najwcześniej zostały wprowadzone między innymi w Wenecji, Anglii i Francji, a także w Polsce.

Pierwszy znany wenecki dokument patentowy (przywilej) pochodzi z roku 1409, natomiast w roku 1474 w Wenecji wydano prawdopodobnie pierwszą na świecie ustawę określającą zasady ochrony, których idea pozostaje aktualna właściwie do dziś – od wynalazku wymagano bowiem (lokalnej) nowości i jego ujawnienia, a prawo było przyznawane na określony czas (10 lat). Jednym z ważniejszych patentów wydanych w Wenecji był wydany w 1594 r. patent na urządzenie nawadniające, przyznany Galileuszowi.

Na terytorium Anglii jednym z pierwszych znanych przywilejów patentowych jest udzielony na rzecz Johna z Utynam w 1449 r. przywilej na technologię wyrobu kolorowego szkła do witraży. Jednak system przyznawania monopoli był przez angielskich monarchów powszechnie nadużywany, co doprowadziło do wydania w 1624 r. ustawy o monopolach, zgodnie z którą wszystkie monopole uznano za sprzeczne z prawem, z wyłączeniem patentów na wynalazki. Warunkami ochrony patentowej było rzeczywiste stosowanie wynalazku, nieograniczanie przez niego istniejącej już produkcji oraz jego ujawnienie. Przez wiele lat wystarczające było jednak, aby wynalazek był nowy tylko na terytorium Anglii. Pierwsze spory patentowe na podstawie przepisów ustawy o monopolach zaczęto wytaczać dopiero w XVIII wieku. Również dopiero na początku XVIII wieku zaczęto wymagać dostarczania opisów patentowych.

Prawo patentowe we Francji zaczęło się rozwijać w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy to Ludwik XVI wydał edykt, w którym określono zasady przyznawania przywilejów patentowych. Wcześniej warunki przyznawania przywilejów wynalazcom mogły być dowolnie zmieniane przez sądy. Do znanych przykładów takich przywilejów należą wydane na rzecz Blaise’a Pascala (np. na maszynę liczącą). Zgodnie ze wspomnianym edyktem, wyłączność można było zastrzec na 15 lat, a ponadto należało udowodnić, że wynalazek jest użyteczny i wykazać jego stosowanie. Prawo nadawania przywilejów zniesiono w roku 1789 r, jednak niedługo później, w roku uchwalenia konstytucji (1791 r.), uchwalono ustawę patentową. Warto wspomnieć, że autorem projektu ustawy był syn damy dworu króla Stanisława Leszczyńskiego, Stanisław de Boufflers, który wyjechał do Polski jako oficer i spędził tam wiele lat. Istotną cechą francuskiego systemu patentowego było stosowanie systemu rejestracyjnego – nie badano nowości wynalazków, a prawa mogły być przyznawane osobom, które wprowadziły znane już w innych krajach rozwiązania.

Jak widać, prawo patentowe w poszczególnych krajach różniło się od siebie. Dopiero dynamiczny rozwój handlu międzynarodowego sprawił, że zaczęto domagać się jego ujednolicenia. Okazją do podjęcia rozmów w tej sprawie stała się międzynarodowa wystawa przemysłowa w Wiedniu. Rozmowy tam zapoczątkowane skutkowały podpisaniem Konwencji paryskiej w 1883 roku, w której ustanowiono podstawowe zasady działania systemu ochrony własności przemysłowej w państwach, które tą umowę ratyfikowały (początkowo były to Belgia, Francja, Hiszpania, Holandia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Szwajcaria i Turcja).

W kolejnych artykułach z tej serii przyjrzymy się rozwojowi prawa patentowego w Polsce.,

Autor: Alicja Zaprzalska