Historia systemu ochrony patentowej w Polsce cz. 1

W dzisiejszym, szybko zmieniającym się świecie, innowacje są kluczem do postępu. Ochrona patentowa jest fundamentalna dla wspierania innowacyjności i postępu technologicznego – stanowi więc nieodłączny element rozwoju społeczeństwa. Przyjrzyjmy się zatem ewolucji systemu ochrony patentowej w Polsce.

Z tego wpisu dowiesz się:
– jak wyglądały początki ochrony patentowej w Polsce i jak rozwijała się od XV wieku
– jakie przywileje wydawano wynalazcom w okresie Władysława Jagiełły oraz w Królestwie Polskim
– jakie zmiany wprowadzono do systemu ochrony patentowej przed rokiem 1867 i jakie były pierwsze patenty w Polsce

Historia ochrony praw wyłącznych w Polsce, podobnie jak w innych krajach, rozpoczyna się w okresie nadawania przywilejów określonym grupom społecznym. Akty nadające prawa wyłączne wydawano już w XV wieku. Dotyczyły one głównie urządzeń do odwadniania kopalń czy wyciągania z nich urobku, później również urządzeń takich jak piece do warzenia piwa, a także technologii. Do połowy XVI wieku prawa te były nadawane na obszar całego kraju i na cały czas życia wynalazcy.

Jednym z najstarszych przywilejów o naturze patentowej jest przywilej wydany przez Władysława Jagiełłę na rzecz mistrza sztuki ciesielskiej Piotra, na budowę górniczej maszyny odwadniającej. Prawo do dochodu nie było ograniczone czasowo, mogło być przenoszone na inną osobę i dziedziczone. Interesujące jest, że w akcie nadania prawa wyłącznego nie umieszczano opisu rozwiązania, zabezpieczając tym samym tajemnicę wynalazcy. Ponadto, współpracownicy wynalazcy byli zobowiązani do zachowania w tajemnicy wszelkich informacji, które posiadali na temat wynalazku.

Okres XVII i XVIII wieku, pełen zawirowań politycznych i gospodarczych, nie sprzyjał rozwojowi praw patentowych. Nowy rozdział tej historii został otwarty w 1815 roku, wraz z powołaniem Królestwa Polskiego i podpisaniem przez jego namiestnika postanowienia wzorowanego na ustawodawstwie francuskim, które wprowadziło dwa nowe rodzaje ochrony: patentowej swobody i listy przyznania.

Patent swobody może być dziś rozumiany jako monopol na działalność gospodarczą. Wydawano go na okres 3, 6 lub 9 lat, i w tym czasie nikt poza uprawnionym nie mógł założyć w Królestwie Polskim fabryki, rękodzielni czy innego zakładu prowadzącego taką działalność, jaką określono w patencie.

List przyznania odpowiada natomiast dzisiejszemu patentowi na wynalazek. Ubiegający się o jego wydanie składał w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji opis swojego wynalazku wraz z oświadczeniem, czy ma być on upubliczniony czy też nie. Zgodnie z artykułem 7 postanowienia, „opis winien zawierać dokładny opis zasad, środków i postępowań, które stanowią wynalazek lub udoskonalenie, jak również plany, rysunki i modele do tego należące”. Publikacja skutkowała tym, że nikt, przez czas określony w liście (maksymalnie 15 lat) nie mógł kopiować tego wynalazku. Od daty ogłoszenia listu uprawniony był zobowiązany do zastosowania wynalazku w ciągu 6 miesięcy. Pierwszy list został podpisany przez namiestnika Józefa Zajączka w lipcu 1820 roku i dotyczył młocarni. Warto zauważyć, że system ten miał charakter rejestracyjny – nie uwzględniał badania nowości: listy wydawane były „bez dochodzenia poprzedniczącego; ani wartości przeto ani pierwszeństwa, ani dobroci wynalazku nie zaręczały”.

Powyższe przepisy obowiązywały do roku 1867, z pewnymi zmianami z 1837 roku, z których najważniejsze to wprowadzenie możliwości odmowy ochrony, zakazu patentowania żywności i  środków leczniczych oraz wprowadzenie opłat.

Szansę utworzenia nowego, bardziej rozbudowanego systemu prawa patentowego Polska zyskała dopiero po odzyskaniu niepodległości, o czym napiszemy więcej w kolejnej części artykułu.