Blockchain, a patenty – jak chronić innowacje dotyczące baz danych

Technologia blockchain, znana medialnie przede wszystkim z zastosowań w kryptowalutach, znajduje szerokie zastosowanie w wielu sektorach gospodarki – od logistyki i bankowości po biotechnologię i badania kliniczne leków. Kluczowe znaczenie ma tu jej zdolność do zapewnienia spójności danych oraz transparentności operacji. W artykule przedstawiono podstawowe cechy tej technologii, a także omówiono dwa przykłady patentów ilustrujących możliwości ochrony prawnej rozwiązań dotyczących blockchaina jako wynalazków.

Istota technologii blockchain

Blockchain to zdecentralizowana baza danych, w której informacje zapisywane są w blokach o ustalonej strukturze i pojemności (np. 1 MB). Każdy blok zawiera nie tylko dane właściwe, ale także znacznik czasu oraz kryptograficzny skrót (hash) poprzedniego bloku. Taka struktura zapewnia wysoką odporność na manipulacje – zmiana danych w jednym bloku pociąga za sobą konieczność zmiany wszystkich następnych bloków, co w praktyce czyni oszustwa skrajnie trudnymi do przeprowadzenia.

Podobnie jak suma kontrolna w numerze PESEL czy rachunku bankowym, hash w odpowiedni sposób „pasuje” do danych. „Pasujący” hash jest gwarancją poprawności danych, do których się odnosi. W przypadku blockchaina, złożoność hasha i sposób powiązania bloków, a konkretnie to, że hash poprzedniego bloku jest zapisany w bloku kolejnym, wraz z innym danymi tego kolejnego bloku, sprawiają, że system jest niezwykle bezpieczny.

Czy można patentować wynalazki odnoszące się do blockchaina lub wykorzystujące blockchain?

Patentowanie wynalazków dotyczących blokchain nie jest to wykluczone. Wiele z takich rozwiązań ma charakter techniczny – czyli spełnia jeden z koniecznych, wymaganych prawem warunków do uzyskania patentu. Aby uzyskać patent na takie rozwiązanie – musi ono również być nowe i posiadać poziom wynalazczy. Tych cech (technicznego charakteru, nowości i poziomu wynalazczego) wymaga się od wszystkich wynalazków zgłaszanych do opatentowania. W tym artykule nie zajmujemy się wyjaśnianiem i dyskusją tych kryteriów.

Przykład 1: Rejestrowanie plików cyfrowych w blockchainie – Trudatum

Przykładem praktycznego zastosowania blockchaina jest rozwiązanie spółki Coinfirm Blockchain Lab Sp. z o.o. (obecnie część Lukka, Inc.), zaimplementowane m.in. w platformie webowej o nazwie Trudatum. Rozwiązanie to jest chronione w Europie patentem EP3579496B1, w USA – patentem US10944548B2, zaś w Japonii – patentem JP7062838B2. Wynalazek dotyczy metody rejestrowania cyfrowych dokumentów (dowolnych i dowolnie długich – np. plików video) w bazie blockchain.

Kluczowym elementem jest tu sposób konstruowania transakcji: dane dotyczące treści, źródła pliku oraz dodatkowe informacje (np. nagłówek i przyrostek) są łączone w ramkę o długości będącej wielokrotnością rozmiaru standardowego kontenera danych blockchaina. Następnie dane dzielone są na części, o długości odpowiadającej pojemności jednego kontenera danych, generowane są dla tych danych transakcje blockchain, które po zatwierdzeniu zostają zapisane w bazie blockchain, wraz z odpowiednim podpisem cyfrowym i znacznikiem czasu. Tak zapisane w blockchainie dane nie mogą zostać zmienione (a w każdym razie – w praktyce jest to bardzo trudne, z przyczyn wskazanych wcześniej). Można zatem na żądanie porównywać treść i pochodzenie interesującego nas pliku z danymi o tym pliku trwale zapisanymi w blockchainie. Takie rozwiązanie umożliwia wygodne i wiarygodne potwierdzenie informacji odnośnie pochodzenia i treści dokumentu, bez potrzeby korzystania z zaufanej trzeciej strony. Technologia została wdrożona m.in. przez PKO Bank Polski do weryfikacji dokumentów bankowych.

Przykład 2: Bezpieczny transfer danych w zgodzie z Travel Rule

Drugi omawiany przykład dotyczy bezpiecznego transferu danych pomiędzy dostawcami usług związanych z aktywami wirtualnymi (VASP – Virtual Asset Service Providers). Zgodnie z wytycznymi FATF (Financial Action Task Force), transfer danych musi umożliwiać identyfikację właściciela aktywów przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa informacji przekazywanej w niezaufanym środowisku między dwoma takimi dostawcami usług. Omawiany przykład jest objęty patentem USA nr US11405188B2 (w Europie: zgłoszenie wynalazku nr EP3799352A1, w postępowaniu przed EPO wydano decyzję o udzieleniu patentu w marcu 2025 roku).

Proponowane rozwiązanie opiera się na kryptograficznym dowodzie własności (Proof of Ownership), który zawiera m.in. adres kryptowalutowy właściciela, klucz publiczny docelowego VASP i podpis cyfrowy wygenerowany z użyciem klucza prywatnego właściciela. Za pomocą tego dowodu własności adresat potrafi kryptograficznie udowodnić, że ma prawo do danych do niego kierowanych. Dane te są przechowywane w bazie danych dostępnej dla docelowego VASP. Komunikacja pomiędzy stronami odbywa się za pomocą szeregu pytań i odpowiedzi w trybie „challenge-response”, co pozwala na weryfikację odbiorcy bez ujawniania danych stronom trzecim.

Podsumowanie

Przykłady rozwiązań Trudatum i systemu zgodnego z Travel Rule pokazują, że rozwiązania związane z technologią blockchain, szeroko stosowaną w nowoczesnych systemach informatycznych, mogą stanowić przedmiot skutecznej ochrony patentowej. Kluczem do uzyskania patentu jest wykazanie konkretnego, technicznego efektu danego rozwiązania, a ponadto wykazanie nowości i poziomu wynalazczego w stosunku do stanu techniki – czyli rozwiązań znanych wcześniej.

Dla innowatorów działających w obszarze blockchainu oznacza to możliwość (a może konieczność?) ścisłej współpracy z rzecznikami patentowymi i inżynierami oprogramowania, by odnaleźć, prawidłowo opisać i uargumentować techniczny charakter wynalazku. Wtedy możliwe jest skuteczne zabezpieczenie praw wyłącznych do danego rozwiązania na dynamicznie rozwijającym się rynku technologii informatycznych – za pomocą patentu.