Alternatywa dla patentu, czyli wzory użytkowe jako małe wynalazki

Wynalazki i wzory użytkowe – to dwa powiązane ze sobą, lecz nie zbieżne pojęcia. Nie przypadkiem ten ostatni funkcjonuje pod określeniem „małego wynalazku”. Jakie są ich podobieństwa, a czym się różnią? Najprościej rzecz ujmując – kosztem skróconego okresu ochrony, jego uzyskanie w postaci prawa ochronnego jest łatwiejsze niż patentu na wynalazek.

Wzór użytkowy czy wynalazek?

Uzyskanie ochrony własności intelektualnej nie musi wiązać się ze staraniami o zdobycie patentu na wynalazek. Odpowiednio skomponowany produkt jest rozwiązaniem funkcjonującym na wielu płaszczyznach, na które składa się zarówno oryginalne rozwiązanie jakiegoś problemu, jak i jego atrakcyjny wygląd. Instrumenty prawa autorskiego i prawa z rejestracji wzorów przemysłowych dotyczą wyglądu produktu, a nie sposobu jego funkcjonowania. Z drugiej strony, najsilniejszą, ale i najtrudniejszą do uzyskania ochronę prawną bez wątpienia stanowią patenty. Rozwiązania takie dotyczą wynalazków, czyli technicznych rozwiązań problemów, które nie mogą wprost wynikać ze stanu techniki. W związku z tym, rozwiązanie choć nowe i użyteczne może nie zakwalifikować się do tego typu ochrony. Takie wytwory intelektualne mogą być jednak chronione jako wzory użytkowe, o ile mają trwałą postać.

Obecnie obowiązująca ustawa Prawo własności przemysłowej (pwp) wskazuje definicję wzoru użytkowego:

Art. 94. 1. Wzorem użytkowym jest nowe i nadające się do przemysłowego zastosowania rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu lub budowy przedmiotu o trwałej postaci albo przedmiotu składającego się ze związanych ze sobą funkcjonalnie części o trwałej postaci.

Nowe rozwiązania to takie, które nie zostały jeszcze opublikowane nigdzie na świecie. Nowelizacja pwp z lutego 2020 roku wprowadziła możliwość skorzystania z tzw. „okresu łaski”. Tak więc ujawnienie rozwiązania przez twórcę wzoru użytkowego nie pozbawia go nowości, jeśli ujawnienie to nastąpiło nie wcześniej niż sześć miesięcy przed datą zgłoszenia.

Dlaczego wzór użytkowy nazywany jest małym wynalazkiem?

Sposób ochrony własności intelektualnej w postaci wzorów użytkowych jest znacznie bardziej zbliżony do wynalazków niż do wzorów przemysłowych. Dlatego nazywa się go „małym wynalazkiem”. Z kolei prawo ochronne przyznawane na tego typu rozwiązanie przyjęło określenie „małego patentu”.

Kluczowym elementem pozwalającym na uzyskanie ochrony w formie patentu jest kryterium innowacyjności. W przypadku, w którym ekspert w dziedzinie stwierdzi brak możliwości spełnienia w/w kryterium może mieć miejsce zastosowanie wzoru użytkowego. Innowacyjność nie jest więc elementem charakteryzującym wzory użytkowe. Liczą się tutaj rozwiązania, które umożliwiają korzystanie z pewnych zdobyczy techniki, a tym samym sprawiają, że życie staje się wygodniejsze dzięki usprawnieniom technologicznym.

Różnica między tymi dwoma podobnymi formami ochrony wynika również z faktu, że wynalazek jest postrzegany raczej jako konstrukcja ideowa, a nie wizualna forma konkretnego rozwiązania. Zakres udzielonego patentu określony jest w zastrzeżeniach patentowych, a rysunki dołączane do zgłoszenia patentowego przedstawiają jedynie możliwe wcielenia. Inaczej jest w przypadku wzorów użytkowych, które określają konkretną konstrukcję przedmiotu ochrony. Wzór użytkowy to zatem pomysł technologiczny w postaci materialnej.

Po uzyskaniu prawa ochronnego na wzór użytkowy osoba uprawniona uzyskuje wyłączne prawo do korzystania z chronionego rozwiązania, ale tylko na terytorium danego państwa, w którym dokonano zgłoszenia. Podążając za art. 95 pwp na wzór użytkowy może zostać udzielone prawo ochronne przyznawane na 10 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP (UPRP). W tym okresie osoba uprawniona może korzystać z uzyskanego wzoru użytkowego w sposób zarobkowy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto zgodnie z art. 287 pwp uprawniony

„może żądać od naruszającego zaniechania naruszenia wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody”.

Wzór użytkowy – wymogi konieczne

Wzór użytkowy może uzyskać ochronę, gdy będzie rozwiązaniem:

Co nie może być wzorem użytkowym?

Zgodnie z obowiązującą ustawą pwp wzorem użytkowym może być jedynie przedmiot zachowujący stałą postać. Ochrona tego rodzaju wyklucza zatem rozwiązania bezpostaciowe, takie jak roztwory, związki chemiczne, układy elektryczne, itp. Ponadto nie można w ten sposób chronić rozwiązań o charakterze czysto estetycznym lub takich, dla których możliwość wykorzystania nie może być wykazana. Ponadto wzory użytkowe nie mogą być sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.

Projekt nowej ustawy pwp, czyli co się zmieni

W kwietniu br. do konsultacji społecznych trafił projekt nowej ustawy Prawo własności przemysłowej. Obecnie obowiązująca ustawa pwp przeszła ponad 20 nowelizacji, jednak tym razem zdecydowano się na stworzenie nowego aktu prawnego, który tylko częściowo pokrywa się z ustawą z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej.

Pierwszym elementem w proponowanych zmianach dotyczących wzorów użytkowych jest zmiana samej definicji wzoru użytkowego:

Art. 111. Wzorem użytkowym jest nowe i nadające się do przemysłowego stosowania rozwiązanie o charakterze technicznym.

Porównując powyższy zapis z art. 94 obowiązującej pwp zaobserwować można, że z definicji wzoru użytkowego zniknie stwierdzenie ograniczające możliwość zastosowania wzoru użytkowego w przypadku rozwiązań dotyczących wytworów materialnych o trwałej postaci. Zmiana taka pozwoli na ochronę w postaci wzorów użytkowych choćby układów elektrycznych. Dla równowagi poszerzono zakres rozwiązań, które nie będą uważane za wzory użytkowe, m.in. sposoby, wytwory składające się z materiału biologicznego lub zawierające taki materiał, substancje chemiczne i ich mieszaniny, w tym kompozycje farmaceutyczne, jak również programy komputerowe.

Ponadto uproszczona zostanie procedura dokonywania zgłoszeń wzorów użytkowych. Zgodnie z projektem zrezygnowano z przygotowania sprawozdania ze stanu techniki. Kolejną innowacją jest przejście na system rejestrowy, według którego UPRP weryfikował będzie jedynie wymogi formalne zgłoszenia (kompletność dokumentacji zgłoszeniowej). Zgodnie ze zaktualizowaną procedurą, Urząd udziela prawa z rejestracji wzoru użytkowego, poprzez wydanie świadectwa rejestracji wzoru użytkowego.

Dlaczego warto dążyć do ochrony wzorów użytkowych?

Uzyskanie patentu na wynalazek jest przedsięwzięciem trudnym, czasochłonnym i kosztownym. W przypadku wzorów użytkowych procedura jest znacznie mniej wymagająca, co w kontekście ewentualnej porażki zgłoszeniowej przekłada się na mniejsze koszty. Tymczasem dziesięcioletnia wyłączność na korzystanie z chronionego rozwiązania na wyselekcjonowanych rynkach pozwoli na efektywny rozwój.

Autor: Patryk Niedbała, aplikant rzecznikowski Kancelaria AOMB Polska