Zjawisko podróbek w gospodarce

Podróbki nadal są zjawiskiem dość powszechnym i mającym znaczący wpływ na gospodarkę w Europie i na świecie. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych przez EUIPO oraz OECD szacuje się, że wolumen międzynarodowego handlu produktami podrobionymi i pirackimi wyniósł w 2019 r. 464 miliardów dolarów, co stanowi 2,5% światowego handlu. Co więcej, z danych zebranych wynika, że w 2019 r. w samej Unii Europejskiej import produktów podrobionych i pirackich wyniósł 199 miliardów euro, co stanowi aż 5,8% całego importu UE. Warto zauważyć, że zgodnie z wynikami badań pandemia COVID-19 miała również swój wpływ na handel podrabianymi towarami, a przede wszystkim zauważa się, że pogłębiła ona istniejące już negatywne tendencje.

Podróbki możemy tak naprawdę spotkać we większości gałęzi przemysłu – w zwykłych codziennych produktach takich jak np. odzież, kosmetyki czy obuwie, specjalistycznych produktach przeznaczonych dla przedsiębiorstw (części zamienne czy pestycydy) czy produktach luksusowych takich jak np. odzież wydawana przez domy mody czy luksusowe zegarki lub akcesoria. Co więcej, coraz powszechniej przestrzega się, że wiele z podrabianych towarów, a w szczególności podrabiane kosmetyki, chemikalia czy nawet zabawki mogą stanowić ryzyko dla zdrowia, bezpieczeństwa oraz środowiska.

Jak konsumenci w Europie postrzegają podróbki?

Warto zwrócić uwagę, że z wyników badania przeprowadzonego w 2023 r. przez EUIPO pt. „Obywatele europejscy a własność intelektualna: przestrzeganie, świadomość i zachowania” wynika, że większość Europejczyków zdaje sobie sprawę z różnych negatywnych skutków kupowania towarów podrobionych. Zgodnie z wynikami tego badania, aż 83% respondentów uważa takie zakupy za nieetyczne, a z kolei 80% uważa, że wspierają one organizacje przestępcze.

Z drugiej strony jednak widzimy w tym samym badaniu, że ok. 1/3 respondentów jest skłonna zaakceptować zakup towarów podrabianych, gdy cena oryginały jest zbyt wysoka. Szczególnie młodsi konsumenci sią bardziej otwarci na uzasadnienia zakupu towarów podrabianych, co przeważnie jest związane z kwestiami finansowym. Aż 50% respondentów w wieku od 15 do 24 lat zgodziło się lub raczej się zgodziło, że dopuszczalne jest kupowanie podrabianych produktów, gdy cena oryginalnego produktu jest zbyt wysoka, a 41% uważa, że dopuszczalnym jest kupowanie podrabianych produktów luksusowych.

Badanie to ukazało również, że aż 39% respondentów zastanawiało się, czy zakupiony produkt jest towarem oryginalnym czy podrobionym. Z kolei 15% europejskich respondentów zgłosił zakup towarów podrobionych dokonany w wyniku wprowadzenia ich w błąd, co ciekawe wynik ten jest wyższy wśród młodszych respondentów, ponieważ wynosi on 23%.

W jaki sposób uprawnieni z tytuł praw własności intelektualnej mogą chronić swoje towary przed podróbkami?  

Jak widać, więc na podstawie wspomnianych wcześniej badań zjawisko podróbek jest bardzo powszechnym zjawiskiem, ale również wielu konsumentów nadal ma problem z odróżnieniem oryginalnych towarów od ich podróbek. Wyniki te pokazują, że w celu ochrony swojej marki istotnym jest, aby sami uprawnieni z tytułu praw własności intelektualnej powinni chronić swoje towary przed naruszeniami. W tym celu rekomenduje się przede wszystkim, aby uprawnieni monitorowali dokładnie rynek w celu weryfikacji, czy inne firmy nie wykorzystują np. ich znaku towarowego bez pozwolenia. Jednak warto zauważyć, że również organy celne mogą egzekwować prawa własności intelektualnej na granicach UE czy granicach Polski. Jednak, aby to przebiegało to możliwie jak najskuteczniej konieczna jest współpraca pomiędzy nimi.

Ochrona celna towarów w Polsce

W Polsce taka współpraca możliwa jest poprzez złożenie wniosku o podjęcie działania przez organy celne który składa się do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. W zależności od indywidualnej sprawy taki wniosek może obejmować swoim zakresem zarówno terytorium Polski jak i również wybranych Państw Członkowskich UE. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia ochrona przyznawana jest na maksymalnie okres 1 roku, z możliwością przedłużenia. Jeśli w okresie przyznanej ochrony w wyniku kontroli organ celny będzie podejrzewał, że dane towary naruszają prawa własności intelektualnej może on je zatrzymać i jednocześnie poinformować o tym wnioskodawcę, czyli uprawnionego z tytułu praw własności intelektualnej, który może podjąć dalsze działania w tej sprawie tj. dostarczyć dokumenty umożliwiające zniszczenie towarów pod kontrolą organów celnych bez konieczności ustalenia, czy prawo własności intelektualnej zostało naruszone lub dokumentów potwierdzających wszczęcie postępowania mającego ustalić, czy prawo własności intelektualnej zostało naruszone.

Warto również zaznaczyć, że  zgodnie z polskim prawem organy celne w przypadku uzasadnionych podejrzeń, że dane towary naruszają prawa własności intelektualnej mogą zawieść dopuszczenie towarów lub zatrzymać je przez okres 4 dni roboczych, nawet jeśli uprawniony z tytułu zarejestrowanych praw nie złożył wcześniej stosownego wniosku lub wniosek ten nie został jeszcze uwzględniony. W tym czasie posiadacz praw będzie miał czas, aby złożyć ten wniosek. Jednak jeśli nie zostanie on złożony w terminie zatrzymane towary zostaną zwolnione.

Ochrona celna towarów na terenie Unii Europejskiej

Na terenie Unii Europejskiej EUIPO stworzyło tzw. IP Enforcment Portal, który umożliwia gładszą współpracę pomiędzy posiadaczami praw, organami celny a rynkami e-commerce. Dzięki rejestracji na tym portalu posiadacz praw może chronić swoje produkty przed podrabianiem poprzez udostępnianie informacji o nich, swoich prawach własności intelektualnej i danych kontaktowych organom celnym na terenie UE. Portal umożliwia również elektroniczne złożenie wniosku celnego o podjęcie działania (AFA).

Co więcej, portal ten nie tylko swoim zakresem obejmuje terytorium UE, ale umożliwia on również złożenie zawiadomienia o naruszeniu praw w krajach poza UE do Komisji Europejskiej oraz udostępnianie są na nim informacji dot. przeglądów naruszeń własności intelektualnej w krajach poza UE, co może pomóc danemu uprawnionemu w skuteczniejszym kształtowaniu swojej strategii biznesowej. IP Enfrocment Portal jest dostępny we wszystkich z 23 języków UE, w związku z czym jeśli jesteś uprawnionym z tytułu praw własności intelektualnej naprawdę warto stworzyć konto w tym serwisie w celu skuteczniejszego monitorowania swoich praw. Warto podkreślić, że również sami przedstawiciele prawni przed EUIPO mogą w imieniu swoich klientów stworzyć stosowne konto, w celu monitorowania działań w imieniu klienta.

Platforma EBSI-ELSA czyli nowe narzędzie EUIPO w walce przeciwko podróbkom

Jednak EUIPO w swojej walce z rynkiem podróbek nie zatrzymuje się jedynie na portalu IP Enforcment. W swoim niedawnym wykładzie, który odbył się w listopadzie 2023 r. EUIPO ujawniło, iż pracuje nad wdrożeniem nowej platformy przeciwdziałającej podróbkom – EBSI-ELSA.

Platforma EBSI-ELSA jest platformą opartą na technologii blockchain, która ma umożliwić potwierdzenie autentyczności produktów. Zgodnie ze zapowiedziami platforma ma być stosowana na terenie całej UE oraz ma mieć możliwość połączenia się z innymi podobnymi systemami w innych częściach świata.

Platforma ta ma składać się z dwóch modułów:

modułu do przygotowywania cyfrowych tożsamości danych produktów,

modułu logistycznego.

Moduł do przygotowywania cyfrowych tożsamości danych produktów

Moduł służący do przygotowywania tzw. cyfrowych tożsamości produktów ma służyć przede wszystkim w celu identyfikacji danych towarów należących do uprawnionego z tytułu praw własności intelektualnej. Moduł ten ma korzystać z własnej bazy danych zarejestrowany uprawnionych do znaków towarowych stworzoną przez EUIPO, w celu identyfikacji danych podmiotów, które będą rejestrować się w systemie. Następnie stworzona w module cyfrowa tożsamość ma pozwalać posiadaczowi praw własności intelektualnej na otrzymanie cyfrowego poświadczenia, które będzie możliwe do pobrania i wykorzystania wobec treści cyfrowych, które uzna za stosowne.

Z kolei w celu potwierdzenia autentyczności fizycznych produktów EUIPO wykorzystać technologię NFT, która ma posłużyć do stworzenia swoistego „cyfrowego bliźniaka” dla fizycznego produktu, a który będzie zawierał serię kluczowych informacji, które EUIPO nazywa jako „bibliotekę metadanych zapobiegających podrabianiu”. Jak wskazano w trakcie wykładu takie NFT ma zawierać w sobie takir informacje jak m. in. numer seryjny danego produktu, adres URL dla NFT do utworzenia oraz inne informacje biznesowe związane z produktem. Informacje te mają zostać następnie zapieczętowane przez EUIPO przy użyciu cyfrowego poświadczenia odbioru.

Moduł logistyczny

Drugi moduł logistyczny ma przede wszystkim pomóc w lepszej koordynacji informacji pomiędzy uprawnionym z tytułu praw, a przewoźnikiem odpowiedzialnym za transport danych produktów do głównego miejsca przeznaczenia. W tym właśnie celu stworzono podmoduł peer-to-peer, w którym ma być hostowany dostęp do informacji o zamówieniach logistycznych. Oznacza to, że np. organy celne będą mogły otrzymywać pozwolenie na wgląd w szczegóły logistyczny, gdy tylko umowa na dostawę towarów pomiędzy właścicielem praw, a przewoźnikiem zostanie podpisana przez obie strony (oczywiście pod warunkiem, że zostanie wyrażona stosowna zgoda). Dzięki takiemu dostępowi organy celne będą mogły częściej dokonywać inwentaryzacji produktów w trakcie ich podróży, aby szybciej wychwycić ewentualne anomalie. Dodatkowo platforma ma zawierać podmoduł znacznika czasu blockchain (ang. blockchain time-stamping submodule), który ma umożliwiać tworzenie ścieżek audytu zdarzeń, dzięki czemu przewoźnik będzie mógł wykorzystać go w połączeniu ze swoimi już istniejącymi systemami śledzenia przesyłek.

Na końcu ostateczną korzyścią płynącą ze zastosowania platformy EBSI-ELSA ma być fakt, że konsumenci otrzymując swój zamówiony produkt będą mogli zeskanować stosowny kod QR w celu potwierdzenia autentyczności tego produktu. Następnie mają oni otrzymać NFT potwierdzające autentyczność. EUIPO w trakcie swojej prezentacji zauważyło, że może być to nowy sposób na dostarczanie informacji przez producentów swoim konsumentom takich jak np. lista składników lub materiałów z jakich powstał dany produkt. Informacje te tak naprawdę mają zależeć głównie od posiadaczy praw własności intelektualnej i ich potrzeb.

Zgodnie ze zapowiedziami urzędu platforma EBSI-ELSA ma być dostępna do użytku już w pierwszym kwartale 2024 r. Co oznacza, że nie jest to całkowicie odległa perspektywa. Dlatego też warto monitorować rozwój tej platformy i możliwości jakie może przynieść zarówno producentom towarów, przewoźnikom czy nawet samym konsumentom w celu skuteczniejszego zabezpieczenia się przed podróbkami.

Autor: Marta Staudt